Üleşik Yönetim Düzeni

Üleşik Yönetim diye adlandırdığım bir devlet düzenini konuşacağım bu kéz. Burada üleşmek "paylaşmak, taksim étmek, eşitçe dağıtmak" kavramını uygun bulduk (yaptığımız tartışmalardan ötürü Osman Onur Öztürk sağ olsun). Çünkü, biraz soñra göreceğiñiz üzere bu añlatacağım düzen, devlet yétkileriniñ yürütme üyeleri içerisinde dağıtılıp suistimâl édilebilecek yétkileriñ bireylerde kalmaması amacını taşıyor. Bu da başbakansız/başkansız bir yürütme érki veya belediye añlamına geliyor.

Baş(ba)kansız déyince, Fransa'nıñ 1795-99 arasındaki yönetim biçimi olan veya bugün İsviçre'nin başbakansız bakanlık düzeni olarak bilinen, Yönetici Düzeni (Directiorial System) gelmesin usuñuza. Benim irdelemek istediğim çok daha başka, çok daha "doğrudan demokrasi" içeren bir düzen.

Nédir?

Yürütme érkini iki düzeyde ele alırsak, başbakanlık ve belediye başkanlığı yérine (Türkiye çapında) üst bakanlıklar ve (il çapında) yérel bakanlıklar düşünüñ. Üst bakanlar, TBMM tarafından séçilirken yérel bakanlar, il meclisleri (bugünkü belediye meclislerine denk) tarafından séçilir olacak.

Bugünkü düzene göre, tüm yürütme érki atamalarla oluşturuluyor. Halk ise yalñızca başbakanı séçiyor (nitekim vekilleri değil, partiyi séçiyoruz!). Tüm yürütmeyi de baştan aşağı o başbakan bélirliyor. Oysa atama yordamlı devlet yönetimi, askerî düzene yakındır. Bu añlayış bırakılmalıdır. Nitekim devlet, artık sivil bir érktir (eski çağlarda değiliz!).

Yérel bakanlar, yéterince çok sayıda olmalıdır. Çünkü Üleşik Düzende, yürütmelik kararları halk ile devlet ortak almak durumunda. Bu da sözcü dénilen bir makamla ve istemci (talep éden) dénilen başka bir makamla olanaklıdır.

Yürütmelik bir sorun söz konusu olduğunda (örneğin bir okul yapılması), sözcü ve istemci dénilen makamlar, bunu yürürlüğe önerecekler. İlgili Yérel Bakanlığıñ herhangi bir yérel bakanı ise, bu öneriyi inceleyecek ve karara varacak. Bu karar, istenirse başka yérel bakanlara başvurularak uzlaşmak için üst bakanlığa aktarılabilir. Bir bakıma mahkemeler gibi; tek ayrımı, yargı kararı yérine yürütme kararı olması.

İstemci makamı, halktan herhangi biri veya bir sivil toplum kuruluşu veya bir dérnek olabilir. Bir bakıma yargıdaki davacı gibi. Sözcü ise, adı üzerinde, devletin bu sorunla ilgili sözcülüğünü üstlenen bürokrattır, bir bakıma savcı gibi. Bu durumda, beñzetmemiz yérel bakanı hakimle denk tutar. Bakanlar ve sözcüler, ayrıca, Kamu Yönetimi üzerine öğrenim görmüş olmalılar. Bu da hakim ve savcılarıñ hukuk öğrenimli olmalarına beñzetilebilir.

Bakanlar ve sözcüler, bireysel olarak aday olup il meclisince séçilir. İl meclisi, tıpkı bugünkü gibi (belediye séçimleri gibi) yérel seçimlerde oluşturulur. Yurttaşlar, partiye değil adayıñ kendisine oy basar. Bu durum geñel séçimler için de böyledir.

Partiler, siyâsî içerikli dérneklerden başka bir añlam taşımayacaklarından Siyâsî Partiler Yasası, Séçim Yasası olarak değiştirilmiş olacak. Ayrıca seçimler, Borda sayımına göre yapılırsa, adaylarıñ eñ çok oy alıp da çoğunluk diktatörlüğü yapmaları engellenecek, onuñ yérine eñ çok uzlaşılan adayıñ séçilmesi böylece her bireye karşı eşit sorumluluk duyması sağlanacak.

Gerçekçi uygulaması.

Böyle bir düzeniñ gerçekliğe kavuşması da öyle uzak değil bence. Nitekim, bunuñ bir geçiş dönemi olması kaçınılmazdır.

Geçiş aşamasında, adım adım bugünkü meclis, önce parti baskısından arınır. Partiler değil de vekilleriñ kendisi séçim konusu oldukça bakanlıklarda, belediyelerdeki bakan, başkanıñ ve yürütmeniñ başındaki başbakanıñ; yétkileri azaltılacak. Tıpkı Cumhurbaşkanı makamınıñ yétkileriniñ zaman içinde azalması gibi, bu da olacak. Özellikle yolsuzluklar ve ihanetler arttıkça bu, yüksek bir beklenti durumunu alacak.

Yétkileri azalmış olan parti başkanları, belediye başkanları, bakanlar ve yardımcılarıyla birlikte başbakan; artık temsili olarak görüldükleri zaman yavaş yavaş yukarıdaki gibi kavramlar ortaya çıkacaktır. Kısaca yavaş ve deñeme-yañılma yordamlı bir süreç soñunda bu düzene ulaşılabilir. Halkıñ bu konudaki sıklaşan talepleri ise, süreci hızlandıracaktır.